Współczesna stomatologia oferuje różnorodne metody leczenia ubytków próchnicowych. Wśród nich szczególne miejsce zajmują wypełnienia, potocznie nazywane plombami. Wybór odpowiedniego rodzaju wypełnienia ma kluczowe znaczenie dla trwałości leczenia i komfortu pacjenta. W artykule porównamy dwa najpopularniejsze rodzaje plomb: światłoutwardzalne i chemoutwardzalne, wskazując ich właściwości, zalety oraz ograniczenia.
Czym są plomby dentystyczne?
Plomby dentystyczne to materiały służące do wypełniania ubytków w zębach powstałych najczęściej w wyniku próchnicy. Ich głównym zadaniem jest odtworzenie anatomicznego kształtu zęba, przywrócenie jego funkcji oraz zapobieganie dalszemu rozwojowi procesu próchnicowego. Prawidłowo wykonane wypełnienie powinno być niewidoczne, wytrzymałe i komfortowe dla pacjenta.
Plomba (wypełnienie) to materiał stomatologiczny, który zastępuje utraconą w wyniku próchnicy tkankę zęba, odtwarzając jego kształt, funkcję i chroniąc przed dalszym uszkodzeniem.
Współcześnie stosowane wypełnienia można podzielić na kilka rodzajów, jednak dwa najpopularniejsze to:
- Plomby światłoutwardzalne (kompozytowe)
- Plomby chemoutwardzalne (amalgamaty, cementy glasjonomerowe)
Plomby światłoutwardzalne – charakterystyka
Plomby światłoutwardzalne, znane również jako kompozytowe, to obecnie najczęściej stosowany rodzaj wypełnień. Jak sama nazwa wskazuje, do ich utwardzenia wykorzystuje się specjalne światło emitowane przez lampę polimeryzacyjną. Ta innowacyjna technologia pozwala na precyzyjne modelowanie wypełnienia i kontrolowanie procesu jego twardnienia.
Skład i właściwości
Materiał kompozytowy składa się z:
- Matrycy żywicznej (najczęściej na bazie żywic Bis-GMA lub UDMA)
- Wypełniacza nieorganicznego (cząsteczki szkła, kwarcu lub ceramiki)
- Czynnika wiążącego (silanu)
- Inicjatorów i aktywatorów polimeryzacji
Kluczową właściwością plomb światłoutwardzalnych jest ich zdolność do wiązania z tkankami zęba za pomocą systemów adhezyjnych, co pozwala na zachowanie większej ilości zdrowych tkanek podczas preparacji ubytku. Dzięki temu leczenie jest mniej inwazyjne, a ząb zachowuje swoją naturalną wytrzymałość.
Zalety plomb światłoutwardzalnych
- Doskonałe właściwości estetyczne – możliwość dopasowania koloru do naturalnego odcienia zębów
- Kontrolowany czas pracy – materiał utwardza się dopiero po naświetleniu lampą
- Możliwość modelowania warstwowego, co pozwala na precyzyjne odtworzenie anatomii zęba
- Brak rtęci i innych potencjalnie toksycznych składników
- Dobra adhezja do tkanek zęba
- Możliwość naprawy bez konieczności całkowitej wymiany wypełnienia
Ograniczenia
- Wyższa cena w porównaniu do plomb chemoutwardzalnych (koszt plomby światłoutwardzalnej wynosi zazwyczaj 150-300 zł)
- Dłuższy czas wykonania zabiegu, co może być niekomfortowe dla niektórych pacjentów
- Wrażliwość na wilgoć podczas aplikacji, wymagająca stosowania specjalnych procedur izolacji
- Skurcz polimeryzacyjny, który może prowadzić do mikroprzecieku i wtórnej próchnicy
- Konieczność stosowania koferdamu w niektórych przypadkach dla zapewnienia suchego pola pracy
Plomby chemoutwardzalne – charakterystyka
Plomby chemoutwardzalne to wypełnienia, które twardnieją w wyniku reakcji chemicznej zachodzącej po zmieszaniu dwóch lub więcej składników, bez konieczności stosowania zewnętrznego źródła energii. Ich główną zaletą jest prostota aplikacji i niezależność od dodatkowego sprzętu, co sprawia, że są nadal popularnym wyborem w wielu sytuacjach klinicznych.
Rodzaje plomb chemoutwardzalnych
1. Amalgamaty – tradycyjne srebrno-szare wypełnienia składające się z mieszaniny rtęci, srebra, cyny i miedzi. Mimo kontrowersji związanych z zawartością rtęci, wciąż są uznawane za bezpieczne i wyjątkowo trwałe rozwiązanie.
2. Cementy glasjonomerowe – materiały składające się z proszku (szkło aluminowo-krzemowe) i płynu (kwas poliakrylowy), które uwalniają fluor i wykazują naturalną adhezję do tkanek zęba, co czyni je szczególnie przydatnymi w leczeniu próchnicy przyszyjkowej.
3. Kompozyty chemoutwardzalne – rzadziej stosowane obecnie materiały kompozytowe, które twardnieją w wyniku reakcji chemicznej bez udziału światła. Są pomocne w miejscach trudno dostępnych dla światła lampy polimeryzacyjnej.
Zalety plomb chemoutwardzalnych
- Niższy koszt (amalgamat: 100-150 zł, cement glasjonomerowy: 100-200 zł)
- Łatwiejsza technika aplikacji, szczególnie w trudno dostępnych miejscach
- Mniejsza wrażliwość na wilgoć (zwłaszcza cementy glasjonomerowe), co jest istotne przy leczeniu głębokich ubytków przyszyjkowych
- Wysoka wytrzymałość mechaniczna amalgamatów, czyniąca je idealnym wyborem dla zębów narażonych na duże siły żucia
- Właściwości przeciwpróchnicowe cementów glasjonomerowych (uwalnianie fluoru), co pomaga chronić ząb przed nawrotem próchnicy
- Możliwość stosowania w miejscach trudno dostępnych dla światła lampy polimeryzacyjnej
Ograniczenia
- Gorsze właściwości estetyczne (szczególnie amalgamaty), co wyklucza ich stosowanie w widocznych obszarach
- Ograniczony czas pracy (materiał twardnieje samoistnie), wymagający od lekarza większej sprawności i doświadczenia
- W przypadku amalgamatów – kontrowersje związane z zawartością rtęci i potencjalnym wpływem na środowisko
- Mniejsza trwałość cementów glasjonomerowych w porównaniu do kompozytów, szczególnie w obszarach narażonych na duże obciążenia
- Konieczność usunięcia większej ilości tkanek zęba przy preparacji pod amalgamat, co osłabia strukturę zęba
Porównanie trwałości plomb
Trwałość wypełnienia zależy od wielu czynników, w tym od rozległości ubytku, higieny jamy ustnej pacjenta, nawyków żywieniowych oraz umiejętności lekarza wykonującego zabieg. Żadne wypełnienie nie jest wieczne, ale odpowiednio dobrane i wykonane może służyć przez wiele lat.
Średnia trwałość plomby światłoutwardzalnej wynosi 7-10 lat, natomiast plomby amalgamatowej 10-15 lat. Cementy glasjonomerowe mają najkrótszą trwałość, około 5-7 lat.
Warto jednak pamiętać, że:
- Plomby światłoutwardzalne mogą wymagać częstszej wymiany z powodów estetycznych, takich jak przebarwienia czy utrata połysku
- Amalgamaty są bardziej odporne na zużycie, ale mogą prowadzić do pęknięć zęba przy długotrwałym użytkowaniu z powodu różnic w rozszerzalności cieplnej
- Cementy glasjonomerowe są często stosowane jako wypełnienia tymczasowe lub w zębach mlecznych ze względu na ich właściwości przeciwpróchnicowe i krótszy czas użytkowania
Kiedy można jeść po założeniu plomby?
Czas, po którym można bezpiecznie spożywać posiłki, różni się w zależności od rodzaju zastosowanego materiału:
- Plomby światłoutwardzalne – bezpośrednio po zabiegu, gdyż materiał twardnieje natychmiast pod wpływem światła lampy polimeryzacyjnej. Należy jednak pamiętać, że pełną wytrzymałość osiągają po 24 godzinach.
- Plomby chemoutwardzalne – zaleca się odczekanie około 1-2 godzin, aby materiał całkowicie stwardniał. W przypadku amalgamatów warto unikać twardych pokarmów przez 24 godziny.
Niezależnie od rodzaju wypełnienia, w pierwszych godzinach po zabiegu zaleca się unikanie twardych pokarmów oraz ekstremalnych temperatur. Warto również powstrzymać się od kolorowych napojów i potraw, które mogą przebarwić świeżo założone wypełnienie kompozytowe.
Który rodzaj plomby wybrać?
Wybór rodzaju wypełnienia powinien być zawsze konsultowany z lekarzem dentystą i zależy od wielu czynników:
- Lokalizacji ubytku (zęby przednie vs tylne) – w zębach przednich preferowane są materiały estetyczne
- Rozległości ubytku – duże ubytki w zębach trzonowych mogą wymagać wytrzymalszych materiałów
- Oczekiwań estetycznych pacjenta – osoby przywiązujące wagę do wyglądu zazwyczaj wybierają kompozyty
- Uwarunkowań finansowych – różnice w cenie mogą być znaczące przy większej liczbie ubytków
- Indywidualnych wskazań i przeciwwskazań, takich jak alergie czy specyficzne warunki zgryzowe
Coraz częściej stosowane są rozwiązania hybrydowe, np. podkład z cementu glasjonomerowego pokryty warstwą kompozytu światłoutwardzalnego, co pozwala wykorzystać zalety obu materiałów – przeciwpróchnicowe działanie glasjonomeru i estetykę kompozytu.
Współczesna stomatologia odchodzi od stosowania amalgamatów na rzecz bardziej estetycznych i bezpieczniejszych dla środowiska materiałów kompozytowych. W niektórych krajach europejskich wprowadzono już ograniczenia w stosowaniu amalgamatów, szczególnie u dzieci i kobiet w ciąży. Jednak w niektórych przypadkach, szczególnie przy rozległych ubytkach w zębach trzonowych, amalgamat wciąż może być rozwiązaniem wartym rozważenia ze względu na swoją wytrzymałość i trwałość.
Niezależnie od wyboru rodzaju plomby, kluczowe znaczenie dla jej trwałości ma regularna higiena jamy ustnej oraz systematyczne wizyty kontrolne u stomatologa. Nawet najlepsze wypełnienie nie zastąpi profilaktyki i dbałości o zdrowie jamy ustnej na co dzień.